Dhima za viambishi. (a) Kuonyesha wakati uliopo.

Dhima za viambishi Maarifa 5. viambajengo vya maneno, viambishi, vijineno maalumu na kiimbo. Jamii . III. MADA NDOGO. Video hii itakusaidia mwanafunzi wa kidato cha pili kuelewa dhima za viambishi kwa ujumla (Nimezungumzia dhima za viambishi awali na tamati) Viambishi ni silabi inayofungamanishwa na mzizi wa neno ili kuleta maana iliyokusudiwa. Walimu. refu Hutumika katika kuonyesha uhusiano uliopo baina ya lugha za Kiswahili na lugha nyingine. ac. Answers (1) Bainisha maneno katika sentensi ifuatayo. Aidha dhima ya mnyambuliko ni kuonesha matokeo ya tendo na kuzalisha kauli mbalimbali kwa kupachika viambishi baada ya Viambishi tamati katika vitenzi vya Kiswahili. vi. Kuna aina mbili za viambishi. (i)Maana ya Uambishaji & Uambishi (ii) Aina za viambishi. Maji lililomwagika hayazoleki. Shina. Mofimu huru. Baada ya kuelezea sifa bainifu za mofolojia mshikanisho na isoshikanisho, mifano kadha ya mofolojia Idadi ya dhima za nomino huongezeka katika vitenzi vya mnyambuliko. M – zuri = wa – zuri. Kwa kuwa mofimu hizo hupachikwa sehemu mbili tofauti, tunapata aina mbili za viambishi kwa mujibu wa nafasi zake katika nenoyaani; viambishi awaliambavyo hupachikwa mwanzoni au nyuma ya mzizi wa neno,viambishi katiambavyo hupachikwa katikati ya neno (Kiswahili hakina viambishi Dhima ya uambishaji ni kuleta upatanisho wa kisarufi, kuonesha idadi na umoja na wingi katika ngeli za majina, kuonesha njeo na kuonesha urejeshi pamoja na hali mbalimbali kwa uambikaji wa viambishi kabla ya mzizi wa neno. Viambishi Awali. Kiambishi tamati (au viambishi tamati katika dhana ya wingi) ni aina za viambishi vinavyopatikana baada ya mzizi wa neno. Date posted: November 22, 2022. Kwenye sentensi hii, mzizi ni chez, kwa hivyo, maneno yote yanayotokea kabla ya chez, ni viambishi awali; hivyo basi, viambishi awali ni: Wali kwenye wali-chezeshwa. Je, unajua kitu kuhusu Kiambishi tamati kama historia yake, uenezi au maendeleo Aina za viambishi katika Kiswahili ni viambishi awali na Viambishi fuatishi. 2 (2019) 339-352 wa viambishi katika mzizi wa kitenzi cha Kibantu. Viambishi awali ni kama vile; Viambisha awali vya nafsi,Viambishi awali vya ngeli,Viambishi awali vya ukanushi,Via. Dhima kuu ya muundo wa O-rejeshi. k; Viambishi Viwakilishi vya Ngeli. Mofimu ni Dhima ya uambishaji ni kuleta upatanisho wa kisarufi, kuonesha idadi na umoja na wingi katika ngeli za majina, kuonesha njeo na kuonesha urejeshi pamoja na hali mbalimbali kwa uambikaji wa viambishi kabla ya mzizi wa neno. Mfano: VIAMBISHI. 7. Nadharia hii hubainisha viambishi awali vya nomino na Ni vishazi ambavyo huonyesha dhana ya utegemezi kwa kutumia viambishi ‘-nge-’, ‘-ngali-’,’-ngeli-’ na ‘ki’ na aghalabu hutumia viunganishi ya masharti kama vile ‘kiwa’ endapo, na iwapo kwa mfano: Ukisoma kwa bidii urafaulu maishani. Viambishi tamati maana vinajitokeza katika aina tofauti mbili ambazo ni; Viasili na Vijenzi. Mfano: -Sisi tunasoma Lugha ya Kiswahili ina viambishi vya aina mbili ambavyo ni awali na tamati. Kwa mfano, neno "anavyolimiwa" mzizi wake ni Lim, na shina hapo ni Lima. Viambishi hivyo ndivyo vinavyosababisha utegemezi katika sentensi. Yaani kuwa kitu ni hicho na wala si chengine chochote. Kuna aina kadhaa za viambishi hivi kama vile viambishi viwakilishi vya nafsi, ngeli, mahali, wakati, hali n. Kuna viambishi awali na viambishi tamati. MASHINA: Shina ni sehemu ya neno yenye muunganiko wa mzizi na kiambishi anghalabu kiambishi tamati. } Hudhihirisha amri au Estrada Bin Estrada · March 6, 2019 · {SIFA KUU ZA SENTENSI} {i. Ala za kisintaksia ni nyenzo muhimu katika ufafanuzi wa dhima za kisarufi za viambajengo vya sentensi za Kiswahili. Dhima:Ukanusho, kutendeana, agizo na mtendwa, ukamilisho, usababishi. Chunguza mfano (7): 7 Hiki ni kigezo kikongwe zaidi kilichotumiwa na wanasarufi mapokeo, miongoni mwao akiwa Meinhof ambao waliyaainisha majina kulingana na maumbo ya viambishi awali vya nomino. REJEA. Viambishi hivi huweza kuathiri muundo wa kitenzi ama muundo wa tungo kwa ujumla katika kuleta maana inayohusika. Mara nyingi hujumuisha mzizi wa neno. k. Mfano: -Yule aliniachia mwenyewe. Ibainishe hoja ya Mzee Mchekea Mwezi ambayo haikuwa sahihi miongoni mwa hizi zifuatazo; a kudokeza njeo na vitenzi b kudokeza kauli mbalimbali za vitenzi ç kudokeza nafsi katika vitenzi d Kuonesha ukanushi ii Hudhihirisha nyakati na hali mbalimbali kupitia viambishi anuai vya nyakati. Mzizi ni sehemu ya muhimu ambayo hubeba maana ya Viambishi ni tamko au silabi zinazounganishwa na mzizi au shina la kitenzi. mzizi wa neno,viambishi katiambavyo hupachikwa . Aghalabu mofimu huru huwa nomino, vivumishi au vielezi visivyochukua viambishi vya ngeli Dhima Tano za Viambishi Awali 1. (alama 2) Itatumika 4. L. Katamba anasema neno moja linaweza kuwa na dhima mbalimbali na dhima hiyo itagundulika tu litakapokuwa ndani ya muktadha wa 4. Ni silabi moja au zaidi yenye maana kamili ya neno na inaweza kujisimamia yenyewe bila msaada wa viambishi au silabi nyingine. UJUZI. Viambishi haviwezi kusimama peke yao, bali lazima viunganishwe na mzizi wa neno. Ala hizi ndizo zinazowasaidia wanasintaksia kufafanua dhima mbalimbali za kisarufi kama vile kiima, yambwa, yambiwa, yambwaϴ, oblikyu mahali na chagizo. Kwa mfano kitenzi anacheza, kiambishi tamati ni a- inayotokea baada ya z-Dhima za Mofimu. Vipengele vinavyohusika katika kuchunguza kufanana na kutofautiana huko Eleza dhima za viambishi vilivyokolezwa wino. Kiambishi ni silabi Kwa kuwa mofimu hizo hupachikwa sehemu mbili tofauti, tunapata aina mbili za viambishi kwa mujibu wa nafasi zake katika nenoyaani; viambishi awaliambavyo hupachikwa mwanzoni au nyuma ya mzizi wa neno,viambishi katiambavyo hupachikwa katikati ya neno (Kiswahili hakina viambishi hivi) na viambishi tamatiambavyo hivi hupachikwa mbele au mwishoni mwa mzizi wa Video hii itakusaidia mwanafunzi kuweza kubainisha aina na dhima za viambishi katika lugha ya Kiswahili. Mfano: -Sisi tunasoma vizuri. Dhima ya uambishaji ni kuleta upatanisho wa kisarufi, kuonesha idadi na umoja na wingi katika ngeli za majina, kuonesha njeo na kuonesha urejeshi pamoja na hali mbalimbali kwa uambikaji wa viambishi kabla ya mzizi wa neno. (a) Nadharia hii hubainisha viambishi awali vya nomino na dhima zake kisemantiki. WIKI. www. 0 uaimbishaji na unyambulishaji. Kwa mfano: 1. Ni Makala haya yanawakilisha uchambuzi wa kimofolojia, wa awali, wa majina ya mahali katika Kihaya, mojawapo ya lugha za Kibantu inayozungumzwa Kaskazini-Mashariki mwa Ziwa Nyanza, Tanzania. m: a-me-avy-a => kiambishi kiwakilishi cha ngeli ya A-WA(umoja) zi-ta-pasuk-a => kiambishi kiwakilishi cha ngeli Ngeli ni mgawanyo wa aina mbalimbali za nomino, zaidi kwa msingi wa viambishi awali katika maumbo ya nomino au vilevile kwa msingi wa viambishi vinavyotangulia maneno yanayoambatana na nomino katika sentensi. Kwa kuanza leo hii tuangalie matumizi ya Makala hii inafafanua dhana za kufanana na kutofautiana kwa msamiati wa lahaja ya Kihamba na Kiziba katika lugha ya Kihaya. Dhima:Ukanusho, kutendeana, agizo na mtendwa, Viambishi tamati vina dhima mbalimbali hudokeza hali ya utendekaji, ukamilishaji au kimalizio cha neno na kauli za matendo kama vile kutendwa, kutendewa,kutendeka nk. Dhana ya O-rejeshi. Kutambulisha tendo. VIAMBISHI AWALI/TANGULIZI. MALENGO. (b) Kuonesha urejeshi wa mtendwa. katikati ya neno (Kiswahili hakina viambishi hivi) na. VITENDO VYA UFUNDISHAJI. Kutambulisha nafsi. Data za utafiti huu zilikusanywa maktabani kutoka katika matini za vitabu vya kichwamaji (kezilabai, 1974) na Utafiti huu ulilenga kuainisha ngeli za nomino za lugha ya Kinyakyusa kimofolojia na kisemantiki, kufafanua mtawanyiko wa nomino kwa uzingatizi wa kisemantiki na kueleza dhima za viambishi ngeli vya nomino kimtawanyiko. VITENDO VYA UJIFUNZAJI. Aka! Mwalimu mrefu sana anaandika na za kipekee. } Hudhihirisha kauli mbalimbali za mnyambuliko wa vitenzi. safari safirisha. Aidha dhima ya mnyambuliko ni kuonesha matokeo ya tendo na kuzalisha kauli mbalimbali kwa kupachika viambishi baada ya Utafiti huu ulilenga kuainisha ngeli za nomino za lugha ya ki-Vunjo kwa mkabala wa viambishi awali vya nomino, kufafanua muainisho mdogo wa nomino kwa uzingatizi wa kisemantiki na kueleza dhima za viambishi ngeli vya nomino. Angelisoma kwa bidii angelipita mtihani. Viambishi tamati katika lugha ya Kiswahili hujitokeza kudokeza dhima kubwa mbili:- I. (2) Viambishi Tamati – Dhima ya uambishaji ni kuleta upatanisho wa kisarufi, kuonesha idadi na umoja na wingi katika ngeli za majina, kuonesha njeo na kuonesha urejeshi pamoja na hali mbalimbali kwa uambikaji wa viambishi kabla ya mzizi wa neno. Mifano. (c) Mficha uchi hazai. anza + -o = mwanzo) - Kugeuza kielezi kuwa nomino (e. Kimetolewa na: Chuo Kikuu Huria cha Tanzania Barabara ya Kawawa, S. Utafiti huu, uliongozwa na Nadharia ya Ni mofimu zinazopachikwa nyuma au mbele ya mzizi wa neno ili kubadilisha dhana ya neno. -Jane anakimbia polepole. -ya = ya nyumba, -wa = 26 Ulinganishi wa Mfumo wa Ngeli za Nomino katika “Lugha” za Kibantu za Mara Kaskazini Kisanskriti ulisababishwa na lugha hizi kutoka katika asili moja. Utafiti huu umefanyika katika kata za Isange, Luteba na Mpombo, wilayani Rungwe mkoa wa Mbeya, nchini Tanzania. Kugeuza Jamii ya Neno - Kugeuza nomino kuwa kitenzi (e. Matokeo ya uchunguzi huu yanabainisha kuwa Ki-Micheweni kina ngeli za nomino 18. Viambishi awali vinavyofanyakazi ni kama ifuatavyo: A = inaonesha kiambishi awali nafsi ya tatu umoja kiwakilishi cha ngeli ya YU-AWA; NA = inaonesha kiambishi awali njeo wakati uliopo; VYO = Inaonesha Yafaa isemwe hapa kuwa viambishi au mofimu za ukanushi mara nyingi ni {si-} na {ha-}. Amelima. mwishoni mwa mzizi wa neno. Aidha, mofimu moja inaweza kuwa na dhima zaidi ya moja kulingana na inavyotumika. Mfano; baba, Asha, Tanzania, Dodoma, Kilimanjaro, Victoria n. 2. TATHMINI. la. Hii ina maana kwamba viambishi vilivyo vingi katika lugha huwa ni mofu funge. 5. Mifano: Nomino kitenzi . Matumizi mabaya ya methali huweza kusababisha upotoshaji kwa jamii. mujibu wa nafasi zake katika nenoyaani; viambishi. viambishi tamatiambavyo hivi hupachikwa mbele au. out. Kupasha habari Jukumu la kimsingi la lugha katika jamii yoyote ni mawasiliano. Nomino zote zote zilizokuwa na viambishi awali Kiambishi ni silabi inayofungamanishwa na mzizi wa neno ili kuleta maana iliyokusudiwa. Kiambishi awali; Kiambishi tamati; Kumbuka kuwa: Mzizi ni sehemu ya neno ambayo huongezwa viambishi. Unakula. kivumishi kitenzi. AINA ZA VIAMBISHI (a) Viambishi awali – Hivi ni viambishi vinavyowekwa kabla ya mzizi wa neno navyo ni vitano (ii) Viambishi ngeli. Katika mada hii tutajadili matumizi mbalimbali ya viambishi Na, Ki, U, Ni, Ji, Ku, Li, na Kwa. Ingawa kuna vitenzi ambavyo havina viambishi hususan vitenzi shirikishi (t) kama vile; ni, ndiye na si, na vitenzi vya kuwa pamoja na vitenzi Mzee Mchekea Mwezi alipoulizwa swali la kutaja dhima nne za viambishi awali alitoa hoja tatu zilizosahihi na hoja moja haikuwa sahihi. Taja nomino mbili kutoka ngeli tofauti zinazowakilishwa na kiambishi ngeli kilichopigiwa mstari. Katika mjadala huu tutaangalia mofimu zenye maana kisarufi. g. Kaufman (1990) anaongezea kuwa mojawapo ya dhima za nadharia hii ya Isimu Historia-Linganishi ni uainishaji wa makundi ya lugha zinazohusiana, yaani zinazotokana na asili moja. Waliowachezea (Solved) Ainisha viambishi katika neno lifuatalo. Kazi hii inalenga kubainisha viambishi-ngeli katika majina ya mahali, kudadisi utokezi wa viambishi-ngeli zaidi ya kimoja katika nomino moja, na kufafanua dhima zinazodokezwa Aghalabu, mofu funge ni sawa na viambishi vya mizizi mbalimbali katika neno. Njia za Kubainisha Viambishi katika Lugha 1. m-ju--zi. k; Vielezi - vielezi halisi, vielezi vya namna n. {ii. Ufafanuzi: mzzT = mzizi wa kitenzi vmbsh = viambishi T= kitenzi 1= viambishi awali 2= viambishi tamati 4 Kwa hiyo, kitenzi asilia cha Kiswahili huundwa na viambishi ambishi na viambshi nyambulishi. Walichezeshwa. -angu = wangu) - Kuonyesha umiliki wa nomino na vifungu (e. Hizi ni nomino zinazohusisha majina kama vile ya watu, nchi, miji, mito, milima,maziwa na bahari. - vitenzi vishirikishi: hivi ni vitenzi ambavyo hufanya kazi ya kuunga sehemu mbili za sentensi. Mfano:-Hucheza. Herufi za kwanza za nomono za pekee huwa kubwa hata kamanomino hizi zinapatikana katikati ya sentensi. 11. 2 OSW 101 UTANGULIZI WA LUGHA NA ISIMU Dkt. Kiambishi tamati. MUHADHARA WA KUMI NA MOJA UAMBISHAJI NA UNYAMBULIHAJI MALENGO YA MUHADHARA Mwishoni mwa muhadhara huu mwanafunzi unatakiwa: Uweze kueleza maana ya Uambishaji Uweze kueleza maana ya viambishi Uweze kueleza aina mbalimbali za viambishi Uweze kubainisha dhima mbalimbali za viambishi 11. Bainisha dhima tano (5) za viambishi awali katika lugha ya Kiswahili. Maana maanisha. Dhima Ukanusho, kutendeana, agizo na mtendwa, ukamilisho usababishi. Africa Edition Kenya Edition Mofimu zina dhima mbalimbali katika lugha. Ukalimani ni daraja linalounganisha watu wanaotumia lugha tofauti. Hili Makala haya yanawakilisha uchambuzi wa kimofolojia, wa awali, wa majina ya mahali katika Kihaya, mojawapo ya lugha za Kibantu inayozungumzwa Kaskazini-Mashariki mwa Ziwa Nyanza, Tanzania. Utamaduni 6. } Hudhihirisha nyakati na hali mbalimbali kupitia viambishi anuai vya nyakati. 1 (a) bainisha dhima tano za viambishi katika lugha ya kiswahili (b) bainisha mzizi katika maneno ya sentensi zifuatazo (vitenzi) Mtoto anacheza mpira Mzee amelala ndani Mimi sipendi utani Sote tumekula pipi Eleza kazi za mofimu tegemezi zilizochorewa mstari katika maneno yafuatayo: Hatutasaidiana Kitoto Akija. (a) Haraka haraka haina baraka. mbishi awali vya hali nk. Mfano, kitenzi elekezi huweza kuwa si elekezi, si elekezi huweza kuwa elekezi Kwa mujibu wa Katamba (1993:19) ili neno litambulike lazima liwe katika muktadha wa matumizi. 0 Matumizi (Dhima) za Viangami katika Lugha ya Kiswahili Radford (2009) anaeleza kwamba katika lugha ya Kiingereza kazi kubwa ya viangami ni Dhima ya uambishaji ni kuleta upatanisho wa kisarufi, kuonesha idadi na umoja na wingi katika ngeli za majina, kuonesha njeo na kuonesha urejeshi pamoja na hali mbalimbali kwa uambikaji wa viambishi kabla ya mzizi wa neno. Kuna aina mbili za viambishi: Viambishi Awali; Viambishi Tamati. Mfano: M – tu = wa – tu. Tofauti ya Shina na Mzizi Katika Lugha ya Kiswahili. wa-alim-alimu. (b) Tamaa mbele mauti nyuma. Kwa hivyo lugha hutumiwa kupasha ujumbe kutoka msemaji mmoja hadi wa pili. Kwa mfano anaimba, viambishi awali vya kitenzi anaimba -imba- ni a- na- Viambishi tamati: Hivi ni viambishi vinavyopachikwa baada ya kiini/mzizi wa kitenzi. (d) Si kila Utafiti huu ulilenga kuainisha ngeli za nomino za lugha ya Kinyakyusa kimofolojia na kisemantiki, kufafanua mtawanyiko wa nomino kwa uzingatizi wa kisemantiki na kueleza dhima za viambishi ngeli vya nomino kimtawanyiko. Mfano: Neno. Viambishi awali huwakilisha dhana tofauti za kisarufi ambazo ni pamoja na nafsi , ngeli, umoja na wingi, Aina za Viambishi. k (a) bainisha dhima tano za viambishi katika lugha ya kiswahili (b) bainisha mzizi katika maneno ya sentensi zifuatazo (vitenzi) Mtoto anacheza mpira Mzee amelala ndani Mimi sipendi utani Sote tumekula pipi Eleza kazi za mofimu Makala hii inahusu ala za sintaksia na namna ambavyo zinaweza kutumika katika ufafanuzi wa dhima za kisarufi za viambajengo vya sentensi za lugha ya Kiswahili. Utafiti huu ulikuwa wa kionomastiki uliolenga kubainisha dhima ya toponemia za shule za msingi kama utambulisho wa jamii. Thibitisha kauli hii kupitia methali zifuatazo. Viambishi awali vya masharti – Hivi hudokeza hali ya masharti au uwezekano katika tendo. Mathalani, kuna utata juu ya dhima za kisarufi za viambajengo vinavyotokea mara iii) Dhima za viambishi-Wanafunzi washiriki kujadili . Ni aina ya vitenzi ambavyo Viambishi ni maneno yanayoambatanishwa baada ya mzizi wa neno/ yaani hutokea baada ya mzizi wa neno; na pia hubeba maana ya kisarufi. Kwa hakika Kiambishi awali ni kipande cha neno au mofimu tegemezi inayokaa kabla ya mzizi wa neno. Viambishi ni viungo vyenye maana vinavyofungamanishwa na mzizi wa neno ili kulipa maana mbalimbali. Kwa Viambishi vina dhima kubwa katika sarufi. v. {iii. Mofimu tegemezi huhitaji viambishi ili kuleta maana ikusudiwayo. I'm A Fashion Entrepreneur and Blogger E-mail: abnerytupokigwe306@gmail. Kwa kutumia mkabala wa viambishi awali vya nomino tumeweza kuainisha kwa kutenga viambishi vya nomino vya umoja na wingi katika ngeli tofauti katika uainishaji wa msingi. Uchambuzi na uwasilishaji wa data iliyotumika katika makala hii umeongozwa na Nadharia ya Mofolojia Asilia ya Dressler (1985). Kwa hakika Aina za Viambishi. Soko la ajira, watu mbalimbali hufanya kazi ya ukalimani katika mataifa mbalimbali hivyo hujipatia kipato na kuboresha hali zao za kiuchumi. ZANA / VIFAA. Mfano: AINA ZA VIAMBISHI. DHIMA ZA MOFIMU: Mofimu ina dhima Kwa ujumla, kimofolojia kiangami ni mofimu ambayo ina changamoto kubwa kwani imechanganya sifa ya neno na kiambishi, kutokana na changamoto tofauti inayotenganisha viangami na viambishi ni ndogo mno. a. VIPINDI. Aidha dhima ya mnyambuliko ni kuonesha matokeo ya tendo na kuzalisha kauli mbalimbali kwa kupachika viambishi baada ya Matumizi ya sarufi ni miongoni mwa mada zinazowatatiza wanafunzi katika shule za sekondari. Viambishi tamati maana Kiambishi tamati maana – Hii ni mofimu ya mwisho kabisa katika kitenzi yenye dhima ya kukamilisha maana kusudiwa na msemaji wa tungo hiyo. Bh na b ni alafoni zinazobadili maana ya neno 2. Kwa maneno mengine, ngeli za nomino ni utaratibu unaotumika kuweka nomino katika matabaka au makundi yanayofanana. Mfano:- Pig-a Mofimu tegemezi huhitaji viambishi au mofimu nyingine tegemezi ili kuleta maana iliyokusudiwa. Chati yenye mifano ya viambishi. Mfano: neno "WANALIMIANA" linaundwa hivi: - WA - NA - LIM (mzizi) - I - AN - A. Viambishi hivi vipo katika makundi mawili:- a) Vyenye asili katika lugha Kiswahili, hivi huwa ni mofimu (-a) Mfano; Pig Zipo aina mbili za viambishi navyo ni viambish awali na viambishi tamati. Shina la kitenzi au mzizi wa neno au kiini cha kitendo ni sehemu ndogo zaidi inayosimamia kitenzi chenyewe Katika kila aina amejadili dhima za viambishi vinavyotokana na aina husika. Mofimu huru huwa nomino, vivumishi, vielezi visivyochukuwa viambishi ngeli. Aidha dhima ya mnyambuliko ni kuonesha matokeo ya tendo na kuzalisha kauli mbalimbali kwa kupachika viambishi baada ya Katika mifano hiyo viambishi vilivyowekwa kwenye – pig – na – chez – havijabadili maana wala kategoria za maneno lakini viambishi vilivyopachikwa kwenye mzizi – imb – na – ref – vimebadili aina ya maneno. k. Viambishi hivi 5 vinapoambikwa katika kitenzi, kitenzi husika huweza kubadirika kabisa kutokana na tofauti ya njeo au nafsi. v vivumishi vya sifa, n. } Hudhihirisha kauli mbalimbali za mnyambuliko wa Makala hii inafafanua na kujadili mofolojia isoshikanisho katika Kiswahili na dhana ya mofimu. awaliambavyo hupachikwa mwanzoni au nyuma ya. Mfano:- Anayesoma II. Eleza dhima tatu za viambishi tamati mbali na kauli ya kutenda/kiishio. Mofimu hizi hujumuisha hasa mzizi wa neno (au shina la kitenzi), vivumishi, nomino au vielezi ambavyo vinahitaji viambishi viwakilishi vya ngeli ili kutoa maana iliyokusudiwa. DHIMA YA LUGHA KATIKA JAMII. Hii inaonesha wazi kuwa japokuwa lugha nyingi za Kibantu zina muundo wa kitenzi unaofanana, bado Kwa kutumia mifano ya sentensi eleza dhima tano (5) za mofimu “ku”. Baadhi ya mizizi ya maneno pia huwa ni ya mofu V itenzi vya Kiswahili huwa na tabia tofauti tofauti zinazotokana na dhima za mofimu ambazo hupachikwa katika vitenzi hivyo, hivyo kulingana na dhima za mofimu, vitenzi vya Kiswahili huwa na tabia zifuatazo:-; I. Mfano: Wa-tu / m Umbo hili hujitokeza tu kwenye tunog yakinishi za njeo ya wakati uliopo huwa pia haiandamni na viambishi katika tungo kama ilivyo kwa aina nyingine iliyotangulia. u, na, ku-l--a. Sarufi: Fafanua dhima tano za fasihi simulizi katika jamii yako. zee zeesha. Havichukui viambishi vya nafsi, njeo, ama hali. jua. Matumizi ya kiambishi “NA” “Na” inaweza kutumika kuonesha hali zifuatazo:-(a) Kuonesha wakati uliopo. Dhima 2. Aidha dhima ya mnyambuliko ni kuonesha matokeo ya tendo na kuzalisha kauli mbalimbali kwa kupachika viambishi baada ya Viambishi tamati vina dhima mbalimbali hudokeza hali ya utendekaji, ukamilishaji au kimalizio cha neno na kauli za matendo kama vile kutendwa, kutendewa,kutendeka nk. Fafanua dhima tano za fasihi simulizi katika jamii yako. Data iliyotumika katika makala hii imekusanywa kutoka uwandani kuanzia mwezi Januari hadi Machi, 2015. Maneno katika lugha hujengwa kwa Aina za viambishi tamati maana. Mofimu hizo ni kama –ki-, nge-, ngali- n. MWEZI. Lugha ya Kiswahili ina viambishi vya aina mbili. Waliowachezea. juu + -tu = juutu) 2. Hivi ni viambishi ambavyo hutokea mwanzoni mwa mzizi wa neno na Viambishi vina dhima kubwa katika sarufi. Kwa mfano kitenzi cha msingi kwa kawaida hudai dhima ya nomino moja tu ambayo ni nomino kiima lakini kitenzi cha mnyambuliko hudai dhima ya nomino mbili au 342 Charwi UTAFITI 14. Aidha, mwandishi amepambanua dhima za viambishi vinavyopachikwa kabla na baada ya mzizi wa maneno kwa pamoja. 4. Viambishi awali na viambishi tamati vina uwezo wa kubadili umbo na maana ya neno. - Uchambuzi wa Shina: Kutambua viambishi kwa kufafanua shina ya neno (sehemu isiyobadilika) na kulinganisha fomu tofauti za neno. Maji yakimwagika hayazoleki. Nomino - majina, aina za nomino, uundaji wa nomino kutoka kwa maneno mengine, wingi; Vitenzi - vitendo katika sentensi, aina za vitenzi, mnyambuliko wa vitenzi; Viwakilishi - maneno yanayowakilisha nomino; aina za viwakilishi; Vivumishi - aina za vivumishi k. Mfano (3) unaonesha viambishi fuatishi : (a) a- na- lim- a (b) a- na- chez- a Viambishi huwa na dhima mbali mbali kama inavyoonekana katika mfano (4) : kuonesha ngeli, mfano : m-toto, kuonesha njeo, mfano : a- na- chez- a, kuonesha hali mfano : hu- chez- a, kuonesha nafsi mfano : ni- na- som- a, kuonesha Lengo hasa ilikuwa ni kujaribu kuondoa ukinzani wa hoja uliopo katika kuchanganua muundo na kudhukuru dhima za vibainishi vioneshi vioneshi ambapo mara nyingi wataalam huelezea dhima moja ya vibainishi ambayo nikuonesha msaafa ya ukaribu au umbali. Viambishi awali vya hali-hivi hudokeza hali mbili za nyakati ambazo ni mazoea ambayo huwakilishwa na mofimu {hu} na timilifu inayowakilishwa na mofimu {me}. MADA KUU. Vilevile viambishi huweza kubadili aina ya neno kuwa kitenzi. 1. a) Sentensi zifuatazo ni tata. mzizi. Makala hii inachunguza na kuainisha ngeli za nomino katika Ki-Micheweni. Yai lililooza linanuka sana. Utafiti huu umefanyika katika kata ya Mwika, vijiji vya Maring‟a, Uuwo na Kirimeni, wilaya ya Moshi Vijijini mkoa wa Kilimanjaro, nchini Tanzania. Utafiti huu, uliongozwa na Nadharia ya Viambishi tamati vina dhima mbalimbali hudokeza hali ya utendekaji, ukamilishaji au kimalizio cha neno na kauli za matendo kama vile kutendwa, kutendewa,kutendeka nk. Makala hii kuhusu mambo ya lugha bado ni mbegu. kaa. wa-ka--zi. Mayai yaliyooza yananuka sana. Jukumu hili linabainika katika aina zote za lugha kama vile lugha ya mtaani, krioli, pijini, lugha sanifu, lahaja, sajili na kadhalika. Vipo viambishi vingine ambavyo huundwa kwa mofu huru. Kuna aina mbili za viambishi; Viambishi awali: Hivi ni viambishi vinavyo pachikwa kabla ya kiini/mzizi wa kitenzi. Ahmad Kipacha Mhadhiri Kitivo cha Sanaa na Sayansi ya Jamii Chuo Kikuu Huria cha Tanzania Chuo Kikuu Huria cha Tanzania Aina za Maneno . M – safi = wa – safi (iii) Kipatanishi (kiambishi awali cha nafsi) Hivi hujitokeza katika vitenzi na wakati fulani huitwa viambishi awali vya nafsi. Hizi ni silabi zinazowakilisha ngeli katika neno. Riro S. Viambishi hivi kwenye maneno yanayoambana na nomino katika sentensi hujulikana pia kama “viambishi vya upatanisho wa kisarufi”. Viambishi awali hutokea kabla ya mzizi wa neno. Hivyo, hii web page inayofanya kuwa na aina za viambishi kama vile ngeli, nafsi, wakati, hali, Viambishi vina dhima kubwa katika sarufi. Methali ni kipera cha semi chenye kubeba hekima na busara. Ikiwa nitampata maria mitamwambia. vikuu, ndivyo vinavyobeba viambishi vya wakati. Kuonyesha Mwenyewe - Kuunda viwakilishi vinavyomiliki (e. Mfano, watu wanaotumia Kiswahili huweza kuunganishwa na watu wanaozungumza Kifaransa kwa msaada wa mkalimani. Utafiti ulifanyika katika eneo la Mwimbi na Muthambi Jimboni dogo la Maara. Viambishi tamati vya kauli II. MAONI . Viambishi tamati maana viasili Hivi ni vile vinavyojitokeza katika shina asilia la kitenzi husika. O-rejeshi ni kiambishi kinachotumiwa kurejelea nomino ambayo huwa imetajwa kabla ya kitenzi chenyewe kutajwa. Kwa hivyo, kiambishi ni mofimu tegemezi inayoongeza maana fulani katika neno, kama vile ngeli, wakati, hali, mnyambuliko wa kitendo, n. (alama 3) Tunga sentensi mbili kuonyesha matumizi mawili ya kiambishi: -I- (alama 2) Andika sentensi hii katika ukubwa. Matumizi ya msamiati Kazi ya 3: Toa maana ya maneno yafuatayo: 1. Data za utafiti huu zilikusanywa maktabani kutoka katika matini za vitabu vya kichwamaji (kezilabai, 1974) na Katika kila aina amejadili dhima za viambishi vinavyotokana na aina husika. Wakazi. Je, lugha ya Kiswahili ni lugha ya mawasiliano nchini? Eleza jibu lako kwa kutumia mifano sahihi kutoka kifungu. Kupashana 4. Ushirikiano 3. k KIjiji hiKI KIKIKI KInga kijiji kile kitapata KIvuli Aina za Mofimu Matinde (2012) ameainisha na kuelezea aina kuu mbili za mofimu yaani mofimu huru na mofimu tegemezi. Mojawapo ya viambishi tamati ni viambishi vya kauli mbalimbali. anasoma; Wamempikia; Atakusubiri; Atakulilia; Unakula; 8. Kiambishi awali. Mbinu ya Morfolojia: - Ufuatiliaji wa Mabadiliko ya Sauti: Kutambua viambishi kwa kuzingatia mabadiliko ya sauti yanayotokea wakati viambishi vinapoambatishwa kwa mizizi au maneno ya msingi. Answers Ainisha viambishi katika neno lifuatalo. (a) Kuonyesha wakati uliopo. Lengo hasa ilikuwa ni kujaribu kuondoa ukinzani wa hoja uliopo katika kuchanganua muundo na kudhukuru dhima za vibainishi vioneshi vioneshi ambapo mara nyingi wataalam huelezea dhima moja ya vibainishi ambayo nikuonesha msaafa ya ukaribu au umbali. Taja shule zinazofundisha Kiswahili nchini Rwanda . Mjuzi. Kazi hii inalenga kubainisha viambishi-ngeli katika majina ya mahali, kudadisi utokezi wa viambishi-ngeli zaidi ya kimoja katika nomino moja, na kufafanua dhima zinazodokezwa Mfano:- Mlituona. Mfano: – Umoja Wingi. tz Toleo la Kwanza, 2008 Toleo la Pili, 2018 Dhima/Faida za ukalimani. com Mob : 0756 377 940 Vitenzi vya lugha za Kibantu vina sifa ya kuambikwa viambishi awali na viambishi tamati. Kwa kuwa mofimu hizo hupachikwa sehemu tatu tofauti, tunapata aina tatu za viambishi kwa mujibu wa nafasi zake katika neno, yaani; viambishi awali ambavyo hupachikwa mwanzoni au nyuma ya mzizi wa neno,viambishi kati ambavyo hupachikwa katikati ya neno (Kiswahili Onyesha dhima mbili za Kiswahili. 3. P 23409, Dar es Salaam, TANZANIA. Licha ya ufafanuzi wa kina uliofanywa kuhusu mada hii, bado kuna masuala ambayo hayako bayana au yana utata. . Tunasema viambishi vingi kwa sababu si viambishi vyote ambavyo huundwa kwa mofu funge. Kwa hiyo, I, AN na A ni viambishi tamati. Kwa kila dhima toa mfano mmoja. soma + -li = somea) - Kugeuza kitenzi kuwa nomino (e. Matinde anaendelea kusema kuwa kuna aina mbili za viambishi ambavyo ni:- (1) Viambishi Awali – hivi ni viambishi ambavyo hutokea mwanzoni mwa Kitenzi (kabla ya mzizi) na huwa vya aina mbalimbali. Mzizi /kiini ni sehemu ya neno inayobakia baada ya kuondoa aina zote za viambishi yaani viambishi vya awali vyote na viambishi tamati vyote. M – ti = mi – ti. Katika maneno yafuatayo eleza dhima ya kila kiambishi. 29. Mfano:- Cheza, Lima, Imba n. mbili tofauti, tunapata aina mbili za viambishi kwa. Mzawa. Mfumo wa ngeli unaokubalika hutumia viambishi hivi kubainisha ngeli mbali mbali. Hutumika kama kirejeshi Ngeli ni makundi ya kisarufi ya majina katika lugha ya Kiswahili na lugha nyingine za Kibantu. (alama 1) Kijumba chenyewe kilijengwa karibu na mto. Hali kadhalika, katika uainishaji Ni mofimu zinazopachikwa nyuma au mbele ya mzizi wa neno ili kubadilisha dhana ya neno. Vitenzi (T): Kabla ya kufafanua kitenzi kishirikishi na kitenzi kisaidizi na dhima zake, lazima tufafanue kitenzi katika lugha ya Kiswahili na aina zake. SARUFI MAUMBO ( mofolojia) Sarufi maumbo hujishughulisha na namna maneno ya aina mbalimbali yanavyoundwa katika lugha. (iii) Kueleza dhma za viambishi. Utakuja. ouq bdzki dxfnl auz nzjfe onen qeldp hkbvq qmn tfbj